Door ons eerdere onderzoek naar de superjachtindustrie te combineren met de database van spotterssite Superyachtfan en nieuws in andere media, maakten we een lijst van 65 jachten waarvan we weten (of sterk vermoeden) dat ze toebehoren aan rijke Russen. Van deze schepen is inmiddels bijna een kwart (15) ingevorderd, eentje is er daadwerkelijk geveild. Pointer schreef in 2018 over de Royal Romance van de pro-Russische Oekraïense oligarch Viktor Medvedchuk. Ook dat schip staat op het punt om te worden verkocht aan de hoogste bieder.

Exorbitante schepen

Het ‘superjacht’ is een bijna rituele aankoop voor een Russische oligarch, naast vastgoed in Londen en een villa aan de Franse kust. De schepen, soms meer dan 100 meter lang, voorzien in werkelijk alle vormen van luxe. Vaak zijn er sportscholen en een complete spa aan boord. Sommige jachten gaan nog een stapje verder en hebben zaken als gestabiliseerde jacuzzi’s, een garage voor onderzeeërs of een waterval waar films op kunnen worden geprojecteerd.

Nederland heeft een relatief grote superjachtindustrie, met bekende namen als Feadship, Damen, Heesen en Oceanco die hier hun schepen bouwen. In 2022 werden er 25 superjachten besteld bij Nederlandse bouwers. Dat lijkt weinig, maar deze orders hebben een geschatte waarde van zo’n 1,9 miljard euro. Dat is een gemiddelde waarde van 76 miljoen euro per schip.

De meeste superjachten pendelen heen en weer tussen Europa en wat meer tropische bestemmingen. Vaak liggen ze in de warmere zomers in Europese wateren, onder andere voor de Monaco Yacht Show, hét evenement voor de superjachtbezitter. Wanneer het weer omslaat in Europa, varen de schepen naar tropische eilanden als de Seychellen of de Caraïben. Veel eigenaren verhuren hun schepen (voor soms wel een miljoen per week). Maar wie écht geld heeft, houdt het schip voor zichzelf, ook al betekent dit dat het schip het overgrote deel van het jaar alleen wordt bewoond door de bemanning.

Op de vlucht

Na de Russische invasie van Oekraïne begonnen Westerse mogendheden snel met het opleggen van sancties aan de kring rondom Poetin. Veel oligarchen kwamen op sanctielijsten terecht, wat betekent dat een land maatregelen neemt tegen een persoon of bedrijf: “Dat varieert van reisverboden en handelsbelemmeringen tot zelfs het bevriezen van geld en bezittingen”, aldus Judith de Boer, sanctierechtspecialist bij Hertoghs Advocaten. Van de 65 ‘oligarchenjachten’ hebben er 48 eigenaren die op internationale sanctielijsten staan, en nog eens acht hebben eigenaren die alleen door Oekraïne zijn gesanctioneerd.

Dat deze sancties verregaande gevolgen kunnen hebben voor jachteigenaren weten ze zelf ook, dus kwam er na het uitbreken van de oorlog een ware exodus op gang uit de Europese wateren. Veel schepen verlieten hun geliefde Europese bestemmingen en voeren naar landen met een minder streng sanctiebeleid zoals Turkije of Dubai. Soms zetten ze daarbij zelfs hun locatiesystemen uit. Inmiddels zijn er elf schepen op de lijst die al maandenlang geen locatiegegevens meer delen. Negen schepen liggen in Turkije, acht zijn er gevlucht naar Dubai.

Ingenomen

Niet alle schepen konden op tijd een veilig heenkomen zoeken. Vijftien schepen zijn aan de ketting gelegd, waarvan verreweg de meeste in Europese landen zoals Frankrijk en Italië. “In de praktijk betekent dat dat de eigenaar geen toegang meer heeft tot het jacht en dat het niet weg mag varen”, aldus De Boer. Dat betekent niet dat het desbetreffende land eigenaar is van het schip. “In principe krijgt de persoon zijn jacht weer terug als de sancties vervallen. Wel kan het Openbaar Ministerie een strafrechtelijk onderzoek instellen naar iemand als sprake is van een verdenking van een strafbaar feit om aan de hand daarvan te proberen het schip te confisqueren.”

Een van de schepen die is bevroren is de Lady Anastasia, een 47 meter lang jacht dat toebehoort aan Aleksandr Michejev, een Russische wapenhandelaar. Na de invasie besloot de Oekraïense hoofdingenieur van het schip, Taras Ostapsjoek, het jacht te saboteren. Terwijl het was aangemeerd in Mallorca liet hij de machinekamer vollopen met water, waarna boze collega’s de politie belden. Het schip kon worden gered, maar werd wel ingenomen door de Spaanse politie.

In sommige gevallen besluiten eigenaren hun speeltje simpelweg achter te laten. Andrej Goerjev, kunstmestproducent en Poetin-vertrouweling, liet zijn Alfa Nero van 85 meter liggen in de haven van Antigua en Barbuda. Daar ligt het nog altijd, ondanks verwoede pogingen van de eilandstaat om het te veilen. Tot het schip is verkocht, draaien de straatarme bewoners van Antigua en Barbuda op voor de onderhoudskosten à 28.000 dollar per week. Het schip heeft zijn locatiesysteem al een tijd uitstaan, maar een jacht met de juiste lengte en vorm is nog te zien op recente satellietbeelden, op de locatie waar het voor het laatst een signaal uitzond.

Een groot probleem voor de Nederlandse superjachtbouwers zijn de orders die binnenkwamen vóór de oorlog, maar nu niet geleverd kunnen worden vanwege de sancties. De Boer: “Nederlandse scheepsbouwers mogen geen superjachten leveren aan personen op de sanctielijst, zelfs niet als de bestelling geplaatst is voordat de sancties van kracht werden”. Een van de jachtbouwers zelf, het Brabantse Heesen, was zelfs een tijd in handen van Vagit Alekperov, een steenrijke Rus die het na de invasie vanwege tegen hem ingestelde sancties snel van de hand deed. De Lukoil-baas zat alleen nog wel met zijn nieuwe jacht Galactica dat Heesen aan het bouwen was. Het werd uiteindelijk aan iemand anders verkocht. Dat kan (nog) niet worden gezegd van de Feadship B1010, het kolossale 119 meter lange jacht dat Feadship aan het bouwen zou zijn voor metaalhandelaar, bankier en Poetin-vriend Vladimir Potanin. Dat ligt nog steeds in de Amsterdamse haven, zo is ook te zien op satellietbeelden.

En hoe nu verder met de jachten waarvan de eigenaren nog op de sanctielijsten staan? Moeten zij hun tripjes naar Europa nu voorgoed overslaan? Dat ligt aan de sanctiewetgeving per land, legt De Boer uit. “In Nederland vereist de Sanctiewet uit 1977 dat schepen die onder de sancties vallen, bevroren worden zodra ze een haven binnenkomen.” Oligarchenjachten die in Nederland zijn gekocht, zullen hun onderhoudsbeurten voorlopig dus even over moeten slaan.