Gemaskerde politiemannen rijden vluchtelingen die de grens van Kroatië zijn overgelopen en opgepakt met busjes terug naar de grens, waarna de vluchtelingen - waaronder minderjarigen - met knuppels richting Bosnië en Herzegovina worden geslagen. Kleding, geld en mobiele telefoons worden vaak afgenomen, waarna de vluchtelingen door de politiemannen de grensrivier in worden geduwd of met honden richting Bosnië en Herzegovina worden gejaagd.

Pointer en Lighthouse Reports deden samen met mediapartners maandenlang onderzoek naar deze zogenoemde pushbacks, waarbij vluchtelingen de asielprocedure waar zij recht op hebben wordt ontnomen door ze letterlijk Europa uit te duwen. Het internationale team van journalisten deed online onderzoek naar de interventiepolitie, analyseerde satellietbeelden, interviewde vluchtelingen en filmde met verborgen camera’s langs de Kroatische grens. Het lukte zo voor het eerst pushbacks te filmen waarbij mannen met bivakmutsen vluchtelingen mishandelen en ze terugsturen naar Bosnië en Herzegovina. Uit analyse van de kleding van de mannen in de video blijkt dat ze onderdeel zijn van de Kroatische interventiepolitie. De opname bevestigt jarenlange getuigenissen van vluchtelingen dat zij bij de Kroatische grens werden mishandeld en teruggestuurd.

"Het is altijd weer heel schokkend om te zien dat dit gebeurt", zegt Europarlementariër Tineke Strik van GroenLinks. "Dat het nog steeds wordt ontkend, terwijl je weet dat dit jaar na jaar gewoon gebeurt in de open lucht, bij daglicht en door gemaskerde mannen, waar geen ontsnappen aan is en waar volkomen wetteloosheid eigenlijk geldt. Ze kunnen doen met die mensen wat ze willen, je kan ze niet aanspreken."

"Er zijn heel veel berichten over dat dit gebeurt, er loopt ook onderzoek naar in hoeverre de Kroatische overheid daarbij betrokken is", reageert VVD-Europarlementariër Malik Azmani. "Het is onacceptabel, laat staan dat het ook nog met geweld gebeurt. Dit is niet de manier waarmee we immigratiebeleid onder controle gaan krijgen."

Kleding

De agenten dragen bivakmutsen en kleding zonder merktekens om ervoor te zorgen dat ze niet worden herkend of te herleiden zijn. De Kroatische overheid ontkent iedere betrokkenheid. Uit de analyse van de kleding van de gemaskerde mannen blijkt echter dat het om Kroatische agenten gaat. De donkerblauwe kleding komt overeen met de onderkleding van het Kroatische politie-uniform. Dat blijkt uit het patroon van de gewatteerde jas en specifieke kenmerken zoals de rits en kraag van de jas.

Ook bevestigt een Kroatische oud-politieagent, Zeljko Cvrtila, dat het om een politie-uniform gaat. "We kunnen zien dat de gemaskerde man een uniform draagt en dat hij officiele wapens en een tonfa-wapenstok heeft, die wordt gebruikt door de interventie-eenheden van de politie in Kroatië", zegt hij nadat hij de opname heeft bekeken. Klokkenluiders binnen de politie, waarmee het onderzoeksteam heeft gesproken, onderschrijven dit.

Operatie Koridor

De gemaskerde agenten zijn volgens de klokkenluiders onderdeel van de Kroatische operatie Koridor, gericht op het tegenhouden van vluchtelingen bij de grens. Koridor zou als onderdeel van de politie direct vallen onder het Kroatische ministerie van Binnenlandse Zaken. Uit het onderzoek blijkt dat de operatie wordt georganiseerd vanuit hotels aan de grens. Deze hotels worden gefinancierd vanuit het Fonds voor Interne Veiligheid (ISF) van de Europese Unie, zo staat in een aanbesteding van het Kroatische ministerie van Binnenlandse Zaken. Hetzelfde geldt voor de onderkleding die de agenten dragen.

"Het zou me niet moeten verbazen", zegt Strik. "Want ik had eerder al begrepen van de Europese Commissie dat geld is gegeven aan Kroatië om de mensenrechten naleving te monitoren. En toen wij naar Kroatië gingen, kwamen we erachter dat het geld gewoon naar grensbewaking was gegaan. Dus dat ik dit nu van jullie hoor is eigenlijk weer een keer bewijs dat er onvoldoende controle is op waar Europees geld naartoe gaat, dat de Europese Commissie daar te weinig bovenop zit en dat weet te voorkomen. En het laat zien dat er wel degelijk een relatie is tussen de Kroatische overheid en wat deze mannen aan het doen zijn. Want die financiering gaat natuurlijk altijd via de Kroatische regering."

Een woordvoerder van de Europese Commissie laat weten dat de EU in totaal 110,69 miljoen euro aan financiering heeft gegeven aan Kroatië voor grensbeheer in het kader van het Fonds voor Interne Veiligheid in de periode 2014-2020. Gevraagd naar de financiering van de hotels voor operatie Koridor, laat de woordvoerder weten dat in december 2018 subsidie voor noodhulp (EMAS) is toegekend aan Kroatië voor de ondersteuning van extra kosten in verband met de inzet van politieagenten aan de buitengrenzen, zoals vergoedingen voor maaltijden, beschermende kleding, accommodatie, brandstof en de betaling van overuren.

Nieuwe wegen

Uit drone- en satellietbeelden blijkt dat Kroatië tenminste zes nieuwe wegen langs de grens heeft aangelegd sinds 2019, waarvan enkele doodlopen. "Deze wegen kunnen worden gebruikt om de grens te bewaken, maar het gaat ook om doodlopende wegen waarvan duidelijk is dat ze worden gebruikt om mensen terug de grens over te duwen", zegt Klaas van Dijken van Lighthouse Reports.

Uit dronebeelden die langs de grens zijn gemaakt blijkt dat de gemaskerde mannen met busjes over de wegen rijden en de vluchtelingen aan het eind van de weg, dichtbij de grens, uitzetten. Vervolgens worden de vluchtelingen mishandeld en de grens over gestuurd.

"Toen ik daar was zei de Kroatische minister ook: 'Dit is toch wat jullie willen? Want wij houden de asielzoekers tegen voor jullie'", vertelt Strik. "Terwijl we nu meeleven met de Afghanen die door de Taliban onder de voet zijn gelopen, accepteren we dat ze straks hier aan vernedering en marteling onderworpen worden en geen kans krijgen op normale bescherming in Europa. Door weg te kijken en het impliciet goed te vinden en het zelfs te financieren. Dat wegkijken moet echt ophouden. Willen wij dat de grenzen op deze manier namens ons bewaakt worden?"

De Europese Commissie neemt afstand van elke vorm van geweld dat gebruikt wordt bij grensbewaking en verwerpt elke suggestie van medeverantwoordelijkheid voor pushbacks. "De Europese Commissie is sterk gekant tegen alle vormen van pushbacks waarbij mensen met geweld van het grondgebied van een lidstaat worden verwijderd zonder rekening te houden met hun individuele omstandigheden", laat een woordvoerder per e-mail weten. "Volledige eerbiediging van de grondrechten, met name bij het beheer van de buitengrenzen, is essentieel voor de Europese Commissie. De Commissie heeft de nationale autoriteiten voortdurend duidelijk gemaakt dat dergelijke praktijken onwettig zijn en dat zij eventuele beschuldigingen moeten onderzoeken om de feiten vast te stellen en eventuele misstanden naar behoren op te volgen. In dit verband maakt zij zich grote zorgen over aanhoudende en toenemende meldingen en beschuldigingen van pushbacks en mishandeling van migranten."

De Kroatische grenspolitie laat weten een onderzoek in te stellen. "De directeur-generaal van de politie stuurt op basis van de door u verstrekte informatie met spoed een deskundig team dat controles afhandelt. Als uit dat onderzoek blijkt dat het om agenten gaat, zullen we natuurlijk in overeenstemming met onze regelgeving adequate procedures uitvoeren om de verantwoordelijkheid van de agenten die mogelijk hebben deelgenomen vast te stellen", zegt een woordvoerder.

Naast het onderzoek naar pushbacks in Kroatië, kijkt het onderzoeksteam ook naar de grensbewaking in Roemenië en Griekenland. Met behulp van verborgen camera’s werd vastgelegd hoe Roemeense politie-eenheden vluchtelingen naar Servië terugdringen. De beelden worden ondersteund met getuigenissen van vluchtelingen die op dat moment waren uitgezet en melding maakten van mishandelingen.

In Griekenland vinden pushbacks plaats op open zee door gemaskerde mannen, blijkt uit videobeelden die door het team zijn gevonden. De beelden werden bekeken door huidige en voormalige hoge officieren van de Griekse kustwacht. Zij identificeerden de gemaskerde mannen als leden van de Griekse elite-kustwachteenheden: de Underwater Operations Unit (MYA) en Special Operations (KEA) en (OEA).

Het recht op asiel is vastgelegd in het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie. In het VN-verdrag tegen foltering staat dat geen enkele staat een persoon mag uitzetten of terugzenden wanneer er gegronde redenen zijn om aan te nemen dat die persoon daar gevaar zou lopen te worden onderworpen aan foltering. Een vluchteling terug de grens over duwen zonder een voorafgaande beoordeling of er een noodzaak is tot bescherming, is dus in strijd met dit verdrag. Het mishandelen van personen is onder andere in strijd met het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens (EVRM, art. 2 en 3) en het VN-verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (IVBPR, art. 7).

Het onderzoek werd gezamenlijk uitgevoerd door Lighthouse Reports, SRF Rundschau, ARD Studio Wien, Monitor, RTL Croatia, Novosti, Der Spiegel, Libération en Pointer. Aan het onderzoek droegen Disinfaux, Lamia Sabic, Bashar Deeb en Jack Sapoch bij.

Klik op de button hieronder voor de uitzending 'Het schaduwleger van Europa', van donderdag 7 oktober: