Homeopathie is zo’n 200 jaar geleden bedacht door de Duitse arts Samuel Hahnemann. Hij ontwikkelde een zorgvuldig proces van verdunnen en schudden, verdunnen en schudden, net zolang tot de gewenste verdunning is bereikt.

Een door Hahneman veel geadviseerde, en nog altijd veel gebruikte verdunning is C30, waarbij de C staat voor 100. Dat betekent: je verdunt de werkzame stof met een factor 100 en dat doe je 30 maal. Stel, je begint met één flesje van de werkzame stof dan kun je daar een duizelingwekkende ‘deciljoen’ flesjes homeopathisch C30-middel van maken, een één met 60 nullen: dat zijn 1.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000 flesjes. Probleem is dat er bij lange na niet genoeg water op de aarde is om zoveel flesjes mee te vullen.

We gooien één molecuul in zee

Maar stel dat we niet beginnen met een flesje maar met één molecuul van de werkzame stof. En stel: we gooien die molecuul ergens in zee, en daarna schudden we de aarde goed, dan nog is de verdunning (van al het water op aarde dus) 21,4 biljoen keer sterker dan de gewenste C30-verdunning. Anders gezegd: Met die ene molecuul heb je al het water van 21,4 biljoen (21.400.000.000.000) aardes nodig om tot de gewenste verdunning van C30 te komen.

De kans dat je één werkzame molecuul in je flesje homeopathische C30-druppels vindt, is dus nul. Maar voor homeopaten is het te gemakkelijk om te stellen dat daarmee homeopathie dús niet kan werken. Zij erkennen volmondig dat er geen werkzame stof in hun producten zit. Zij gebruiken dat als argument om te stellen dat er dus ook geen vervelende bijwerkingen zijn. Zo schrijft homeopaat Martin de Munck dat er na de twaalfde stap (C12) geen molecuul van de uitgangsstof meer aanwezig is in een homeopathisch middel. Volgens hem is ‘dus duidelijk dat homeopathische geneesmiddelen met een potentie van meer dan C12 niet toxisch kunnen zijn. Dit is overigens voor tegenstanders van homeopathie de reden dat homeopathische geneesmiddelen niet kunnen werken.’

‘Het gaat om potentiëren’

Dit argument komen we op meerdere websites van homeopaten tegen. Maar hoe kan het dat een werkzame stof wel de positieve werking, de geneeskracht overdraagt op de watermoleculen, maar niet de negatieve werking, ofwel de bijwerkingen? Daar heeft Hahnemann een oplossing voor gevonden. Bij het zogenoemde potentiëren moet de oplossing op een veerkrachtige ondergrond worden geslagen, liefst de leren kaft van een boek. Dat gebeurt meerdere malen na iedere verdunning. Daardoor zou op 'magische wijze' de negatieve werking verdwijnen, terwijl de positieve werking juist zou versterken. Hierbij zou de positieve energie van de werkzame stof worden overgedragen op de watermoleculen (of alcohol, wat soms ook gebruikt wordt). Homeopaten spreken dan ook wel over ‘energetische’ middelen.

Chaos in een glas water

Maar wat doet al dat schudden en slaan feitelijk met de moleculen? Een gemiddeld watermolecuul botst sowieso meer dan een miljard keer per seconde tegen een ander watermolecuul aan. Met een snelheid van gemiddeld maar liefst 590 meter per seconde bij kamertemperatuur. Het is, kortom, volstrekte chaos is een glas water. Het is een raadsel hoe wat schudden en slaan daar enige invloed op heeft.

Het geheugen van een watermolecuul

Volgens de leer van Hahneman kun je iets aan het ‘geheugen’ van zo’n molecuul toevoegen door het mengsel na iedere verdunning een aantal maal extra door elkaar te schudden. Puur natuurkundig gezien is het erg onwaarschijnlijk dat er daardoor ook maar iets verandert in een molecuul. Het bestaan van een ‘geheugen’ van watermoleculen is ook nog nooit aangetoond. Bovendien is het de vraag hoe dit geheugen dan weer overgedragen wordt op de suikermoleculen van de homeopathische korrels waar het water op gedruppeld of verneveld wordt.

‘Geen betrouwbaar bewijs voor de effectiviteit van homeopathie’

Zodra de korreltjes in mijn mond helemaal waren opgelost was de misselijkheid meestal goeddeels verdwenen. De grote vraag is of dat door die korreltjes kwam? Of was het dat ik aandacht van mijn moeder kreeg, en misselijkheid sowieso meestal na een tijdje verdwijnt? In meerdere onderzoeken is inmiddels aangetoond dat er geen enkel bewijs is voor de werkzaamheid van homeopathie. Uit een grootschalig literatuuronderzoek van de Australische gezondheidsraad, de NHMRC, blijkt ‘dat er geen aandoeningen zijn waarvoor betrouwbaar bewijs is van de effectiviteit van homeopathie.’ En: ‘Homeopathie mag niet worden gebruikt om aandoeningen te behandelen die chronisch, ernstig of potentieel ernstig zijn. Mensen die kiezen voor homeopathie kunnen hun gezondheid in gevaar brengen als ze behandelingen weigeren of uitstellen waarvoor er goede aanwijzingen zijn voor veiligheid en effectiviteit.’

In ons onderzoek stuiten wij op tal van homeopaten die zogenoemde homeopathische profylaxe als ‘bewezen’ alternatief voor regulier vaccineren aanbieden. Die reguliere vaccins beschermen ons tegen ernstige aandoeningen, homeopathie doet dat niet, al beweren verschillende homeopaten van wel.

Volgens het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) mogen dergelijke claims helemaal niet gemaakt worden bij homeopathische middelen. Het CBG, dat de toelating van medicijnen tot de Nederlandse markt regelt, heeft geen enkel homeopathisch middel geregistreerd dat bewezen effectief is. Een woordvoerder laat weten: ‘Alle door het CBG ingeschreven homeopathische geneesmiddelen, zowel voor de klassieke homeopathische middelen in hoge verdunningen, als de homeopathische middelen die bij de drogist te koop zijn, hebben géén specifieke indicatie, en kunnen dus ook niet enige vorm van “preventie” claimen.’

Geloof

Als het niet werkt, waarom kreeg ik dan toch die korreltjes van mijn moeder? Waarom dachten we bij mij thuis (mijn moeder denkt dat overigens nog steeds), dat het werkte? En waarom geloven met haar, tal van mensen nog altijd in de werkzaamheid van homeopathie? Daarover schrijft oud-homeopaat Edzard Ernst op zijn website.

Hij stelt, als ervaringsdeskundige dat homeopaten altijd gelijk hebben. Zo hebben homeopaten volgens hem op elke uitkomst van een behandeling een passend antwoord, of de situatie nou verbetert, verslechtert of gelijk blijft. Als de situatie verbetert is dit volgens de homeopaat een gevolg van de toediening van het homeopathisch middel, aldus Ernst. Verslechtert de situatie, dan stelt de homeopaat volgens Ernst: ‘Uitstekend, je ervaart een 'homeopathische verslechtering’. Dit lezen we ook op Gezondheidsnet: ‘Soms worden de klachten eerst alleen maar erger. Dit wordt ‘beginverergering’ genoemd en wordt vaak gezien als een teken dat het middel werkt.’ Wanneer de klachten gelijk blijven heeft de homeopaat daar ook een verklaring voor. Aldus Edzard Ernst: ‘Zonder mijn remedie zou je er nu veel slechter aan toe zijn.’ De homeopaat kan in dit geval volgens Ernst ook stellen dat hij kennelijk nog niet de juiste homeopathische behandeling heeft gevonden en een ander middel voorschrijven.

Niet beter dan een placebo

Homeopaten voorzien overduidelijk in een behoefte. De behoefte om gehoord te worden bijvoorbeeld. De homeopaat neemt de tijd en luistert naar de patiënt. En daardoor voelt de patiënt zich serieus genomen. Dat zegt niet alleen mijn moeder, dat lezen we terug in tips, dat horen we van tal van ervaringsdeskundigen. En dat kan daadwerkelijk helpen. Niet beter dan een placebo, maar toch. En misschien staan de middelen daarom gewoon in de schappen bij de apotheek. En misschien is er daarom wel een uitzondering gemaakt voor homeopathische middelen bij de toelating tot de markt. Waar andere medicijnfabrikanten moeten bewijzen dat hun middelen effectief zijn voordat we ze op de markt mogen brengen, geldt die plicht, zolang er geen medische claims worden gedaan tenminste, niet voor homeopathische middelen. Gelukkig maar, want mijn moeder kan nog altijd niet zonder haar Nux Vomica.