Voor ons journalistieke project VET!, waarin we ontrafelen hoe moeilijk het is om gezond op te groeien, onderzoeken we ook wat kinderen op school eten. Dat blijkt behoorlijk te variëren. Vooralsnog is Nederland namelijk een land van zelf meegebrachte broodtrommels en voorverpakte 10-uurtjes.

Toch is er steeds meer aandacht voor schoolmaaltijden. Er zijn namelijk zorgen over kinderen die met honger op school komen. Ėn er zijn zorgen over het overgewicht onder kinderen. Beide staan gelijke kansen in de weg. En beide lijken we tegen te kunnen gaan met een gezonde maaltijd op school. Pilotprojecten met schoollunches en beweegprogramma’s in Limburg laten zien dat kinderen na 4 jaar gezonder waren, dat het pestgedrag afnam en dat kinderen hun school met een 9 waardeerden, waar dat eerder een 7- was.

Hier lees je er meer over:

Staatssecretaris Van Ooijen van Volksgezondheid schreef begin december aan de Tweede Kamer dat hij verkent hoe meer scholen hiermee aan de slag zouden kunnen gaan. Maar vinden de scholen dat eigenlijk wel een goed idee? We zetten samen met DUO Onderwijsonderzoek & Advies een enquête uit onder 300 schoolleiders en 400 leerkrachten: Hoe ziet het middageten er nu uit op hun school? En hoe denken ze over een gezonde schoollunch?



Allereerst: 8 op de 10 schoolleiders geven aan dat hun school een continurooster heeft. Vier jaar geleden was dat nog maar 3 op de 10 scholen. Het (kort) lunchen op school lijkt dus op grote schaal te zijn toegenomen.

We vragen de leerkrachten wat de kinderen zoal meekrijgen naar school. Zien ze daar verschil in? Jazeker, lezen we in de uitslagen. ”De een krijgt veel te veel en ongezond, de ander weer veel te weinig”, licht een leerkracht toe. 49 procent van de leerkrachten ziet soms of vaak junkfood in de broodtrommels.

Een derde van de leerkrachten vindt de verschillen groot in wat de kinderen meekrijgen. Zij maken zich zorgen over hoe gezond de kinderen in hun klas eten. “De kinderen eten bijna allemaal witbrood met zoet beleg”, schrijft een leerkracht. “Ze drinken sap en krijgen koekjes en snoepjes mee.” Een collega heeft het over pepernoten als 10-uurtje en een saucijzenbroodje als lunch.

‘Snoep en koek is goedkoper’

Leerkrachten zien ook verschil tussen arme en rijke gezinnen in de broodtrommels, schrijven ze: “Mensen willen wel gezond, maar kunnen het niet betalen. Snoep en koek is nu eenmaal veel goedkoper.”

Het is echter niet alleen maar armoede wat gezond eten in de weg zit. Zo meldt een leerkracht op een ‘rijke’ school: “Ondanks dat we in een goede buurt wonen, zie ik toch erg veel koek en zoete dranken.” En: “Er zijn veel jonge kinderen die nu al te dik zijn.”

Het beeld van de leerkrachten komt overeen met de metingen van het RIVM en het CBS. Volgens hun cijfers (uit 2017, nieuwe cijfers volgen dit jaar) eet nog niet de helft van de kinderen tot 12 jaar voldoende groente en fruit. Ook eten Nederlandse kinderen te veel suiker: 90 procent van de kinderen krijgt meer suiker binnen dan de Wereldgezondheidsorganisatie aanbeveelt.

Werkt gezond beleid?

Om daarin verbetering te brengen, hanteert iets meer dan de helft van de scholen een Gezonde School-beleid waarmee ze proberen te sturen op wat de kinderen mee naar school nemen. De meeste leerkrachten zien dat dat vruchten afwerpt (65 procent). “Ik zie minder vaak pakjes drinken”, meldt een docent. En: “De bewustwording groeit.”

Maar er zijn ook scholen die bot vangen: “We zien leerlingen steeds dikker worden, ondanks dat we gezonde voeding op school promoten. Ook bewegen ze te weinig."



Een gezonde schoollunch zou gelijke kansen kunnen doen toenemen, blijkt uit Zweeds onderzoek. Al sinds de jaren ‘60 luncht een deel van de kinderen in Zweden op school; sinds 1970 alle kinderen. Onderzoekers konden daardoor het deel kinderen dat in de eerste jaren wel een schoolmaaltijd kreeg, vergelijken met de kinderen die het niet kregen. Leerlingen die 9 jaar lang schoolmaaltijden hadden gekregen, werden gemiddeld een centimeter groter, studeerden langer en gingen vaker naar de universiteit dan leerlingen die geen toegang hadden gehad tot de schoolmaaltijden.



Een misschien nog wel concreter verschil was te zien in hun financiële situatie: Het inkomen van kinderen die meededen aan het schoollunchprogramma was uiteindelijk 3 procent hoger dan dat van kinderen die geen schoollunch kregen. En bij kinderen uit arme gezinnen was dat verschil relatief het grootst met 6 procent.

Hier lees je er meer over:

Ook in Nederland is onderzoek gedaan naar gezond lunchen op school. Het RIVM concludeerde dat door een gezonde schoollunch samen met een beweegprogramma het overgewicht onder kinderen met ruim drie procent zou kunnen dalen.

‘We zijn geen restaurant’

Maar: zitten scholen daarop te wachten? Van de schoolleiders die we de vraag voorschotelden, ziet maar 32 procent het zitten.

Als de schooldag er langer voor moet worden, zien veel schoolleiders beren op de weg. Vooral qua begeleiding: “Dan kom ik in de knel met werktijden”, schrijft een directeur. “De bemensing wordt een probleem. Mensen van buiten zijn niet op de hoogte van de behoeftes van kinderen, ‘eigen’ mensen is te duur”, meldt een ander. En: “We hebben al zo’n vol programma.”



Een schoolleider wijst erop dat het probleem van geen of slecht eten niet overal even groot is: “Pas op om Randstedelijke of grootstedelijke problemen te veralgemeniseren voor heel Nederland.”

Ook vinden sommige directeuren het gewoon geen taak van school om kinderen te voeden: “Lunch is de verantwoordelijkheid van ouders.” En: “We kunnen gezond gedrag bevorderen, maar we zijn geen restaurant.”

In Zweden nemen koks het voeden van schoolkinderen voor hun rekening:

En wat vinden de leerkrachten? Daarvan blijken er nóg minder voorstander van een gezonde lunch op school. Slechts 26 procent is enthousiast. Ook bij de juffen en meesters zien we in de reacties dat vooral tijdsdruk hen parten speelt: “Als ik nog meer uren non-stop verantwoordelijkheid moet dragen voor de kinderen, dan ga ik stuk. Mijn leerlingen zijn er van 8:25 uur tot 14:45 uur en ik heb nul minuten pauze.” Of: “Er is al zo weinig tijd.”

Zelfs voorstanders van meer aandacht voor gezondheid zijn daardoor voorzichtig: “Gezond eten en bewegen is belangrijk. Wel zouden er andere mensen dan de leerkrachten ingezet moeten worden om dit te regelen.” Of: “Ik vind dat niet alles op het bordje van onderwijs gegooid moet worden.”



Ook zijn er leerkrachten die gewoon geen rol zien voor de school: “Ik vind het betuttelend als er een schoollunch wordt ingesteld. Ouders kiezen zelf voor een bepaalde lunch. Het is hun verantwoordelijkheid.”



Een langere schooldag ziet ruim de helft van de leraren niet zitten. “De dag is al lang genoeg voor de kinderen”, vindt een docent. Daarnaast zijn er veel reacties waaruit blijkt dat de leerkrachten zélf dan tijd tekort komen: “Er is nu al te weinig tijd om de administratie gedaan te krijgen.” Of: “Dan moeten wij mogelijk de strijd aangaan met leerlingen die geen bruin brood willen eten. Daar is echt geen tijd voor…” Een andere leerkracht is ook tegen: “Mijn tijd gaat op aan alles wat al moet van de overheid: mediawijsheid, burgerschap, veilig fietsen, Bureau Halt etc..”

Het is opvallend hoe uiteenlopend de reacties van leerkrachten zijn. Waar de een het vanzelfsprekend bij de dag vindt horen dat kinderen, net als op het kinderdagverblijf, samen gezond middageten, vindt de ander het een absolute no go.

Aan de leerkrachten die het wel zouden willen, vragen we wie de lunch het beste zou kunnen organiseren. Opmerkelijk genoeg noemen zij de gemeente als de meest geschikte partij.

Ook schoolleiders wijzen vooral naar de gemeente om het te regelen. In hun reacties lezen we dat actie nodig is, maar: “Nederlandse scholen zijn niet ingericht om een schoollunch goed te kunnen organiseren.” Enige frustratie over wat scholen allemaal al moeten oplossen, bespeuren we ook in de antwoorden. Zo schrijft een directeur: “De overheid zou moeten zorgen voor alle ouders en kinderen met een humaan beleid i.p.v. via scholen falend overheidsbeleid proberen te repareren.”

Al met al signaleren de scholen dus wel dat niet alle kinderen even gezond eten, maar ziet de meerderheid niet hoe zij een gezonde schoollunch zouden kunnen regelen. Kunnen de gemeenten dat wel? Hoe denken zij daarover, en zien zij een rol voor zichzelf bij het organiseren van gezond eten voor kinderen? Daarover binnenkort meer.

Meer weten over honger in de klas en hoe kinderen in het buitenland lunchen? Kijk 29 januari en 12 februari om 22:10 uur naar Pointer op NPO2.

Lees hier het hele onderzoeksrapport van DUO Onderwijsonderzoek & Advies.