“Binnen afzienbare tijd gaat uw omgeving er helemaal anders uitzien. Er komen namelijk honderden windturbines en zonnevelden. En die komen ook bij u in de buurt.” Willem Joustra begint zijn introductie van RES in Beeld meteen met het schetsen van een doemscenario. In de video van Clintel, bedoeld om RES in Beeld bekend te maken bij het publiek, staat hij naast klimaatontkenner en Clintel-oprichter Marcel Crok. Samen hebben ze RES in Beeld opgericht als “waakhond van het klimaatbeleid”. In de praktijk betekent dat: desinfomatie verspreiden en twijfel zaaien om omwonenden tegen de duurzaamheidsplannen in hun gemeenten op te zetten.

De werkwijze is simpel: RES in Beeld roept op haar website burgers op foto’s te sturen van locaties waar gemeenten windmolens willen plaatsen. Vaak gaat het om zoekgebieden waarvan gemeenten nog helemaal niet weten of en waar de windmolens zullen komen. De organisatie plaatst vervolgens met Photoshop beelden van windmolens in de foto’s om te laten zien hoe de windmolenparken eruit gaan zien. Op het eerste gezicht een sympathieke manier om omwonenden te informeren. Alleen kloppen de afbeeldingen van Joustra niet, blijkt uit onderzoek van Pointer. De windmolens worden te groot afgebeeld. Op die manier voedt hij de zorgen die omwonenden al hebben over de komst van de windmolens.

Het ‘RES’ uit de naam RES in Beeld refereert aan de ‘regionale energiestrategie’ die Nederlandse regio’s hebben moeten opstellen in het kader van de klimaatdoelen. Met zijn partij Duurstede voor Democratie wakkert Joustra de zorgen rondom groene stroom verder aan door desinformatie te verspreiden. Zo zet hij de turbines neer als gevaarlijke machines die regelmatig in brand vliegen, uit elkaar vallen en vele doden op hun geweten hebben. Hoewel veel van zijn argumenten eenvoudig te weerleggen zijn, wordt de onjuiste en misleidende informatie geregeld overgenomen door actiegroepen en gemeenteraadspartijen. En dat leidt tot problemen.

“We hebben gezien dat projecten ernstige vertraging kunnen oplopen door desinformatie, of verkeerde visualisaties die ervoor zorgen dat een park onderwerp van gesprek wordt en waardoor gemeenteraden het een lastig onderwerp vinden”, zegt Stephan Rebel van Windunie, dat met lokale ondernemers en bewoners samenwerkt aan windturbines en zonnevelden. “Dat heeft er nog niet toe geleid dat plannen definitief zijn uitgesteld, maar wel tot het tijdelijk stopzetten van plannen. Dat kan jaren duren. Sommige projecten raken 2 jaar in de vertraging door misinformatie.”

Gevecht tegen windmolens

Joustra vecht al jaren tegen windmolens. In 2011 heeft hij zich als Statenlid van de VVD in de provincie Utrecht ingezet om de plaatsing van windturbines bij Wijk bij Duurstede tegen te houden. In dat jaar ontmoette hij ook Marcel Crok, die op uitnodiging van de PVV meedeed aan een klimaatdebat in het Provinciehuis. Daar bleek dat Crok en Joustra dezelfde mening hebben als het op het klimaat aankomt: van door de mens veroorzaakte klimaatverandering is geen sprake en CO2-reductie heeft weinig effect*. “CO2-reductie heeft daarentegen een desastreus effect op de staatskas”, schreef Joustra na de ontmoeting.

Vervolgens werd Joustra wethouder en plaatsvervangend burgemeester in zijn gemeente, tot hij zich in 2020 gedwongen voelde om te breken met de VVD. Vanwege windmolens, zo zegt hij zelf. Niet lang daarna werd RES in Beeld opgezet als zusterorganisatie van Clintel.

Met Stichting Clintel voeren Crok en zijn collega Guus Berkhout sinds 2019 een internationale desinformatiecampagne tegen klimaatwetgeving en duurzaam beleid, bleek uit eerder onderzoek van Platform Authentieke Journalistiek, Follow the Money en Pointer. Klimaatmaatregelen zijn onbetaalbaar, meent Clintel, daarom moeten we blijven inzetten op het gebruik van fossiele brandstoffen. Om die boodschap te verspreiden werkt de lobbyclub samen met Amerikaanse en Canadese denktanks die net als Clintel in het verleden deels werden gefinancierd door de olie-industrie.

De informatie die Clintel verspreidt over klimaatwetenschap klopt volgens ons onderzoek niet. Ook het onafhankelijke Planbureau voor de leefomgeving schreef een uitvoerige reactie van 40 pagina’s met weerleggingen op het boek van Marcel Crok. Desondanks zorgen partijen als PVV en Forum voor Democratie ervoor dat hun theorieën voet aan de grond krijgen in de Tweede Kamer.

Visualisaties

RES in Beeld houdt op haar website informatie bij over veel plannen voor windmolenparken en zonnevelden in Nederland. Voor iedere gemeente is een aparte pagina gemaakt met tekeningen van de plannen, een link naar de lokale actiegroep en informatie over hoe burgers hun stem kunnen laten horen. Er staan voorbeelden van brieven waarmee ze op grond van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) documenten kunnen opvragen bij de gemeente en vragen die ze kunnen stellen aan het gemeentebestuur. “Windturbines zijn schadelijk voor de gezondheid van omwonenden, zegt de WHO. Welke gezondheidsrisico’s vallen er te verwachten? Hoeveel vogels en vleermuizen worden jaarlijks gemiddeld gedood door de geplande windturbines in de gemeente?”, zijn enkele van de voorbeeldvragen (waarover later meer).

Voor veel gemeenten maakt Joustra ook visualisaties. Hiervoor roept hij burgers op foto’s op te sturen waarin hij vervolgens met Photoshop windmolens plaatst. Onlangs maakte hij ze voor Maarssen, Gorinchem, Barneveld, Veenendaal en Nijkerk. Maar er zijn er veel meer te vinden op de site.

Het bedrijf Windplanner, dat met eigen geavanceerde software aantoonbaar betrouwbare visualisaties maakt van windmolenparken, controleerde vier afbeeldingen voor ons. De conclusie is steeds hetzelfde: op de afbeeldingen van RES in Beeld zijn de windmolens te groot afgebeeld. Tedde Langhout van Windplanner controleerde voor ons de afbeeldingen van RES in Beeld. “Wij kunnen op zoveel fronten bewijzen dat onze visualisaties kloppen. Als je onze 3D-molens met dezelfde dimensie op exact dezelfde coördinaten als in de bestaande situatie zet dan zie je dat het precies overeenkomt.”

“Er wordt door RES in Beeld een totaal onrealistisch beeld gegeven aan de bewoners. Het is goed om visualisaties te laten zien, maar niet wanneer ze afwijken van de werkelijkheid. Want dat is gevaarlijk. We hebben gemeenten gesproken die last hebben van de beelden die RES in Beeld heeft gemaakt.”

Stephan Rebel van Windunie onderschrijft dat: “Als impressies een bepaald schrikbeeld creëren, zijn mensen snel geneigd daarnaar te luisteren. Wat we proberen te bereiken is altijd op gelijke voet te staan met ook mensen die tegen windparken zijn om met een goed weerwoord te komen of om te laten zien dat het op een andere manier kan. Het is lastig om je te verweren tegen desinformatie.”

Fouten

Het is niet de eerste keer dat RES in Beeld is gewezen op de fouten in haar afbeeldingen. Een medewerker van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat legt op Twitter uit hoe in een video van Marcel Crok, waarin windpark Goyerbrug bij Wijk bij Duurstede wordt afgebeeld met honderden windmolens, verkeerde conclusies worden getrokken of bewust een negatief beeld wordt neergezet.

Weerpresentator Gerrit Hiemstra doet op Twitter hetzelfde met een foto van RES in Beeld (en weerlegt deze net als wij met Windplanner), waarin hij laat zien dat een situatie bij Veenendaal verkeerd wordt weergegeven. “Op deze manier proberen tegenstanders van windmolens mensen voor hun karretje te spannen door het veel ongunstiger voor te stellen dan het wordt. Nep-foto's worden ingezet om mensen voor de gek te houden. Trap er niet in”, schrijft Hiemstra erbij.

Invloed op politiek en actiegroepen

Toch zorgen de afbeeldingen van RES in Beeld voor inspiratie bij insprekers en politici in gemeenteraden, zoals in Stichtse Vecht, Utrecht, Waalre, Papendrecht, Zaanstad en Oss. In de Provinciale Staten van Utrecht staat in een motie van de PVV dat zij “het college van Gedeputeerde Staten op (-dragen, red.) om de impact van de plaatsing windmolens en zonneakkers te visualiseren, zoals bijvoorbeeld reeds wordt gedaan door resinbeeld.nl, en deze door middel van plaatsing van paginagrote advertenties in de huis-aan-huisbladen met de inwoners van de provincie te communiceren.” JA21 vraagt in de Provincie Noord-Holland: “Hoe kijkt de Gedeputeerde Staten aan tegen een website als resinbeeld.nl die een duidelijker beeld probeert te schetsen van de RES?”

En ook lokale actiegroepen nemen de informatie over, zoals de Buren van Lage Weide, Actiecomité Hengelse Zand, Belangenvereniging Aarlanderveen en Stichting Duurzaam en Leefbaar.

Joustra gaf eerder tegenover de NOS al toe dat zijn afbeeldingen niet waarheidsgetrouw zijn. Maar hij ziet er geen kwaad in. "Zitten wij af en toe te hoog of te laag? Ja, dat zou kunnen, omdat wij niet precies weten wat de exacte locatie wordt en wat voor molen het wordt", zei hij tegen de omroep. In een telefoongesprek met Pointer bevestigt hij dat: “Het zijn visualisaties. Er zijn altijd afwijkingen met de werkelijkheid, want het ding staat er namelijk nog niet dus je weet nooit precies wat de plek is. Rekening houdend met een marge van 15 procent zijn ze zo ongeveer wat het gaat worden. De afbeeldingen die we maken zijn zo goed en zo kwaad als het gaat een voorspelling van de toekomst. Maar één ding klopt absoluut: er is een plek waar een of ander ambtenaar heeft verzonnen dat er iets moet komen. En de windindustrie doet dat ook. En daar maken wij een plaatje van. En hebben we daar afwijkingen in? Ja, want het is soms niet op pixelniveau te meten. En als we een afwijking hebben nodigen we ook iedereen uit om te zeggen: deze is te hoog of te laag. En dan passen we het aan.”

Toch maakt Windplanner ook gebruik van openbare informatie over zoekgebieden en windplannen, maar zij komen met een ander resultaat.

Lokale strijd

Na zijn tijd bij de VVD besloot Joustra voor korte tijd over te stappen naar Forum voor Democratie. Maar omdat die partij niet actief is in kleinere gemeenten, besloot hij uiteindelijk zijn eigen lokale partij op te zetten: Duurstede voor Democratie. Een conservatief-liberale partij die onderdeel is van Joustra’s landelijke Lokaal voor Democratie, een vereniging die lokale partijen wil ondersteunen, met de slogan: “Minder Staat is meer macht voor de gewone Nederlander”.

Een van de belangrijkste standpunten van Duurstede voor Democratie is het tegenhouden van windturbines in de gemeente. Windturbines zijn schadelijk voor de gezondheid, vermoorden beschermde vogels, veroorzaken doden, zijn onrendabel en verpesten het landschap, aldus de partij. Veel van die claims kloppen niet, ontdekte Pointer.

Desinformatie weerlegd

Zo schrijft Joustra dat windmolens volgens wereldgezondheidsorganisatie WHO schadelijk zijn voor de gezondheid. Maar de WHO geeft in het rapport dat Joustra aanhaalt alleen het advies windturbines overdag niet meer dan 45 dB aan geluid te laten produceren, omdat bij een hoger niveau het geluid met nadelige gezondheidseffecten wordt geassocieerd. In Nederland mag het geluidsniveau van windturbines niet meer dan 47 dB zijn, gemeten bij de gevel van een woning. In de nacht niet meer dan 41 dB. (Ter vergelijking: een koelkast maakt ongeveer 40 dB aan geluid, een airconditioning 50 dB). Volgens het RIVM, dat een studie deed naar geluid en windmolens, zijn de resultaten van wetenschappelijk onderzoek naar de gezondheidseffecten van windmolens niet eenduidig: de effecten hangen niet duidelijk samen met het geluidsniveau, maar soms wel met ervaren hinder.

Ook zou de slagschaduw schadelijk zijn, volgens Joustra. Slagschaduw kan hinderlijk zijn, maar is op zichzelf niet schadelijk. Daarom worden windmolens via de officiële slagschaduwnorm zo ingesteld dat ze bij elkaar maximaal zo’n 6 uur per jaar slagschaduw op een woning of pand kunnen laten vallen. Anders worden ze stilgezet.

Dan zouden ook de lage tonen van windmolens schadelijk zijn. Lage tonen kunnen afkomstig zijn van tal van bronnen, zoals wegen, de wind, de industrie, maar dus ook van windmolens. Het RIVM vindt geen bewijs dat lage tonen schadelijk zijn, wel dat ze hinder kunnen veroorzaken. “De studie liet ook duidelijk zien dat omwonenden minder hinder hebben van de windturbines als ze betrokken werden bij de plaatsing ervan”, aldus het RIVM.

Verder zou er volgens Joustra gevaar zijn voor vallende stukken. “Wieken breken af en de stukken kunnen anderhalve kilometer verder neerkomen”, schrijft hij op de website van zijn partij. In Duitsland is een wiek van een windturbine afgebroken, maar het komt vrijwel niet voor. “We kunnen mensen absoluut geruststellen: het is echt onmogelijk dat zo’n wiek bij mensen in de tuin of op het huis valt. Echt ondenkbaar. De afstand tot bebouwing – eisen die ook gelden in verband met geluidsoverlast – is gewoon te groot. Maar ik kan me voorstellen dat tegenstanders op zo’n ongeluk zullen wijzen. We zijn nu zo’n 30 jaar actief met windenergie en zijn wel wat gewend. Zelf hebben we dit overigens nog nooit meegemaakt”, reageert Arthur Vermeulen van Pure Energie in een artikel van Tubantia.

186 doden?

Toch is windenergie gevaarlijk, zo staat op de site van Duurstede voor Democratie. In 2018 zouden er zelfs 186 doden zijn gevallen door windturbines. De partij van Joustra verwijst daarvoor naar een rapport van een Britse anti-windmolenactiegroep, die haar informatie uit nieuwsberichten, inzendingen van bewoners en YouTube-video’s haalt. Het rapport spreekt overigens over 3 doden in 2018. In één geval ging het om een beveiliger die omkwam door een sneeuwstorm en in de andere om ongevallen bij bouwwerkzaamheden.

Joustra heeft de tekst op zijn website aangepast naar “cumulatief 185 doden” (in plaats van alleen in 2018), nadat Pointer met hem sprak. We kunnen niet nagaan of dat wel klopt. Het rapport in kwestie spreekt over in totaal 156 fatale incidenten sinds de jaren tachtig, hoeveel doden daar precies bij zijn gevallen is onduidelijk. Daarnaast is de data van de actiegroep onbetrouwbaar (geregeld afkomstig van activisten) en hebben de incidenten vaak niets te maken met de windmolens zelf, maar met bouwwerkzaamheden of andere omstandigheden (zoals een suïcide, of een klein vliegtuig dat tegen een meetinstrument aan vloog). In 2013 stierven in Nederland wel twee monteurs door een brand in een molen tijdens onderhoudswerkzaamheden. Dat is het enige fatale incident dat we in Nederland konden vinden.

Ook de claim die Joustra maakt over in brand vliegende windturbines (“Elk jaar vliegen er minstens 2 in brand op de wereld, maar waarschijnlijk meer”) komt van dezelfde Britse anti-windmolenactiegroep, die onder meer een rapport van een reparatiebedrijf aanhaalt bij 69 van de 200 meldingen. Daarbij ging het echter om kleine incidenten, geen grote branden. Het werkelijke aantal brandende windturbines is dus veel lager, maar goede cijfers ontbreken. Joustra blijft naar hetzelfde rapport wijzen als we hem ernaar vragen, of naar websites die hetzelfde rapport van de Britse anti-windmolenactiegroep aanhalen. “Zoek op Twitter naar "windmolen brand", "windrad brennt" of "windrad feuer" of "windturbine fire" en tel de nieuwsartikelen waarnaar gelinkt wordt”, geeft hij als tip. Maar de berichten op Twitter zijn niet altijd betrouwbaar of herhalen hetzelfde nieuws waardoor ze een vertekend beeld geven.

Wat klopt er wel?

Er zijn ook claims op de website van Joustra’s partij die wél kloppen. Huizenprijzen dalen inderdaad gemiddeld 2 procent bij de plaatsing van windmolens binnen twee kilometer van de woning. Overigens hebben ingrepen in het landschap nagenoeg altijd effect op de waarde van woningen, zoals dat ook bij de aanleg van wegen, hoogspanningsleidingen en gaswinning het geval is. Ook worden windturbines inderdaad gesubsidieerd. In 2019 werd in heel Europa 78 miljard euro subsidie gegeven voor hernieuwbare energie. Maar wat Joustra niet meldt is dat EU-landen ook 56 miljard subsidie gaven aan de productie van fossiele brandstoffen – terwijl daarvan de infrastructuur al jaren staat, in tegenstelling tot bij de bouw van nieuwe windparken. Joustra is het daar niet mee eens. “Er gaat geen subsidie naar fossiele industrie in Nederland. Sterker nog, fossiele brandstoffen hebben ons rijk gemaakt.” Nederland kent geen prijssubsidies op brandstoffen. Wel bevoordeelden we de industrie in 2020 met ruim 4,4 miljard euro aan onder andere belastingvrijstellingen op kerosine en op stookolie voor de commerciële scheepvaart.

Ook klopt het dat mensen soms hinder ondervinden van het geluid van windmolens en dat windmolens steeds dichterbij bevolkte gebieden worden geplaatst. “De grote locaties in Nederland voor windmolens zijn eigenlijk wel ontwikkeld. Dat betekent dat we op zoek moeten naar kleinere locaties die soms dichter op woonkernen staan”, beaamt Stephan Rebel van Windunie. “En daarom raakt het mensen ook wat sneller in hun fysieke leefomgeving en daar reageren mensen uiteraard op. Dus eigenlijk door de toenemende duurzaamheidsambities die Nederland heeft zie je er ook een sterkere reactie op.”

En vermoorden windturbines beschermde vogels, zoals Joustra schrijft? Het klopt dat er per jaar ongeveer 50.000 vogels sterven door windmolens in Nederland. Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen beschermde of niet beschermde vogels. Toch is de Vogelbescherming vóór windenergie, omdat het de overstap van fossiele brandstof naar duurzame energieopwekking cruciaal vindt om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen. Daarnaast sterven er véél meer vogels doordat ze bijvoorbeeld huiskatten tegenkomen. Naar schatting doden de 3,7 miljoen katten in Nederland 35 miljoen vogels per jaar. 700 keer meer dan windmolens dus. Alle katten samen doden in Nederland, qua omvang, ruim één derde van de zomerpopulatie (ouders en jongen samen) aan vogels.

Reactie Joustra

We hebben meerdere malen geprobeerd Joustra te interviewen, maar hij wilde dat lange tijd niet. Na herhaaldelijke verzoeken en gesprekken zegde hij de interviewafspraak die uiteindelijk gemaakt werd alsnog een paar uur van tevoren af. Wel spraken we telefonisch met hem.

Ook wil hij niet vertellen door wie RES in Beeld gefinancierd wordt. “Dat moet je Clintel vragen. Ik ben niet van Clintel. Ik ben een zzp’er en ik krijg opdrachtjes en die voer ik uit. Ik word betaald door Clintel, ja. Ik stuur rekeningetjes naar Clintel. Ik denk dat dit niet zoveel met de olie-industrie te maken heeft.” Daarmee plaatst hij zichzelf buiten Clintel. Maar dat klopt niet. Volgens de lobbyclub zelf heeft Joustra opgetreden als de zaakwaarnemer van Marcel Crok en verkondigt hij op een bijeenkomst in een gemeente ook de boodschap van Clintel: “Er is geen klimaatcrisis”. Op de vraag of Duurstede voor Democratie wordt gefinancierd door Clintel, reageert Marcel Crok: "Je ziet echt spoken. Natuurlijk geeft Clintel geen geld aan welke politieke partij dan ook." We kunnen dat niet controleren.

Negatief is Joustra niet over windmolens, vindt hij zelf. “Ik ben helemaal neutraal over windmolens”, reageert hij in een telefoongesprek. “RES in Beeld maakt alleen maar plaatjes en die mag je mooi of lelijk vinden. Dat doet er eigenlijk niet toe.”

*Edit 23 maart 2022: In het artikel stond dat Crok en Joustra van mening zijn dat 'van klimaatverandering geen sprake is' en dat 'CO2-reductie geen effect heeft'. Voor de volledigheid is deze zin als volgt aangepast: "...van door de mens veroorzaakte klimaatverandering is geen sprake en CO2-reductie heeft weinig effect."

*Edit 30 maart 2022: In het artikel stond dat Clintel net als de Amerikaanse denktanks waarmee het samenwerkt 'deels worden gefinancierd door de olie-industrie'. Om te verduidelijken dat het gaat om informatie die we zijn tegengekomen in eerder onderzoek, is deze zin als volgt aangepast: "...die net als Clintel in het verleden deels werden gefinancierd door de olie-industrie."

*Edit 20 mei 2022: Clintel heeft Pointer na publicatie benaderd over dit artikel en de bijbehorende uitzending. Clintel stelt dat zij niet wordt gefinancierd door de olie-industrie en dat de afbeeldingen op de website RESinBeeld.nl impressies zijn en dat de definitieve locatie van de windmolens nog niet bekend is. Volgens Clintel doet zij niet aan beeldmanipulatie en probeert zij juist het publiek zo objectief mogelijk te informeren over de consequenties van de Regionale Energie Strategie.

Correctie

In dit artikel meldt Pointer dat Clintel deels wordt gefinancierd door de olie-industrie. Op 7 juni 2022 heeft de Rechtbank Midden-Nederland in kort geding geoordeeld dat deze bewering ‘onvoldoende steun vindt in het beschikbare feitenmateriaal’. De rechter overwoog: ‘Uit de betrokkenheid van Berkhout bij CFGSEC en de omstandigheid dat auteurs van Clintel geld ontvangen vanuit de olie-industrie, valt wellicht een verband te construeren tussen Clintel en de olie-industrie, maar dat betekent nog niet dat Clintel ook gefinancierd wordt vanuit de olie-industrie.’ Pointer heeft deze correctie toegevoegd uit het oogpunt van volledigheid.

Kijk hier voor de volledige uitspraak van de Rechtbank Midden-Nederland.