Met de maatregelen moet niet alleen overgewicht, maar ook roken en alcoholgebruik teruggedrongen worden. Hoe hard die maatregelen nodig zijn, is terug te lezen in ons onderzoek Obesitas. Blokhuis had graag verdergaande afspraken gemaakt met de levensmiddelen- en frisdrankindustrie om overgewicht aan te pakken, maar die kwamen niet van de grond. Hij koos uiteindelijk voor een compromis.

Drastische (wettelijke) maatregelen zijn niet in het preventieakkoord terug te vinden. De vraag is: gaan we er de doelstelling wel mee halen? Het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) betwijfelt dat. Die berekende dat het effect van de maatregelen onvoldoende is om de doelstelling van het akkoord te halen. Het RIVM ontwikkelde een rekenmodel om de effecten van de maatregelen door te rekenen en zal dat jaarlijks blijven doen.

Nadeel is dat met zo’n model niet alle effecten goed te meten zijn. ‘Dat kan ook betekenen dat de uitkomsten die het RIVM nu heeft gemeten iets te pessimistisch of iets te optimistisch zijn’, reageert een woordvoerder van het ministerie van VWS (Volksgezondheid, Welzijn en Sport).

Welke maatregelen staan er niet in het akkoord?

Waarschijnlijk zijn dus verdergaande maatregelen nodig om de doelstellingen van het akkoord te halen. Maar welke dan? We zetten een paar opties op een rij:

Suikertaks

Een veel genoemde maatregel, die in andere landen zoals Engeland (2018), succesvol werd ingevoerd. Suikertaks is een belasting op suikerhoudende producten, zoals frisdrank. Daarmee wordt een blikje cola duurder en zullen minder mensen het gaan drinken. Een prijsverhoging van minimaal 20 procent, heeft vooral dat beoogde effect. Dat blijkt uit de ervaringen van landen die de de suikertaks al hebben ingevoerd. Suikertaks kan nog een ander positief effect hebben. Fabrikanten worden uitgedaagd om minder suiker in hun frisdrank te doen, zó weinig dat er geen belasting voor betaald hoeft te worden.

De wereldvoedselorganisatie WHO ziet in frisdranktaks alleen maar voordelen, zo vertelde een woordvoerder eerder aan NRC:

Daarnaast zorgt de taks voor extra overheidsinkomsten die weer besteed kunnen worden aan preventie van overgewicht.

Verlagen belasting op groente en fruit

Sinds de jaarwisseling is de btw omhoog gegaan van 6 naar 9 procent. Dus elke banaan, appel en tomaat is duurder geworden. Volgens deskundigen een heel verkeerd signaal als je gezondere voeding wilt stimuleren. We eten in Nederland namelijk al veel minder groenten en fruit dan de porties die het Voedingscentrum aanbeveelt. Internationaal doen we het ook slecht, zo schreef de Volkskrant eerder. Uit een onderzoek van Eurostat, het statistische bureau van de Europese Unie, bleek dat Nederlanders de slechtste groenten- en fruiteters van Europa zijn. Slechts 30 procent van de mensen eet dagelijks één tot vier porties groenten en fruit, terwijl het gemiddelde in Europa rond de 50 procent schommelt.

Politiek verdeeld

Sommige wetenschappers en artsen pleiten voor verdergaande maatregelen dan in het preventieakkoord. ‘Al wordt dat in Nederland meteen bestempeld als betutteling’, vertelt Jaap Seidell, hoogleraar gezondheid en voeding aan de Vrije Universiteit (VU). ‘Daarom is er ook geen politieke meerderheid voor te vinden.’ De politiek wil volgens Seidell zijn handen niet branden aan impopulaire maatregelen die mensen in hun portemonnee voelen. Het CDA had tot dusver als enige partij een suikertaks in het concept-verkiezingsprogramma opgenomen, maar die maatregel werd meteen van tafel geveegd door de leden.

Hayke Veldman, kamerlid voor de VVD, voelt helemaal niets voor dwingender maatregelen. ‘Uiteindelijk blijft het de verantwoordelijkheid van mensen zélf wat ze eten. Als je alles wat minder gezond is niet meer aanbiedt, leven we niet meer in een vrij land.’ Dat staat lijnrecht tegenover het standpunt van GroenLinks. Die vindt de maatregelen in het preventieakkoord veel te mager en voelt wel wat voor een suikertaks. Ook is er kritiek op de ingevoerde btw-verhoging: ‘Die btw-verhoging op groenten en fruit vinden wij heel slecht, daar had best wat aan gedaan kunnen worden. Gezond eten moet toegankelijk en goedkoop zijn,’ aldus Wim-Jan Renkema, kamerlid voor GroenLinks.

De omgeving van scholen moet gezonder

Gemeenten kunnen veel meer doen tegen de verkoop van ongezonde voeding in de buurt van scholen, vindt het Voedingscentrum. Samen met andere organisaties zoals de VO-raad (vereniging van scholen in het voortgezet onderwijs) pleit het centrum ervoor dat in een straal van een kilometer rondom scholen geen ongezonde voeding meer mag worden verkocht. Scholen doen steeds meer om hun kantines gezonder te maken, maar dat blijft dweilen met de kraan open als scholieren om de hoek goedkope chips en pizza’s kunnen kopen.

Blokhuis: ‘waar nodig iets extra’s’

Ondenkbaar is het trouwens niet dat de overheid alsnog harder gaat ingrijpen. Blokhuis heeft al aangegeven drastischer maatregelen op termijn niet uit te sluiten. ‘Er zijn intensieve gesprekken gevoerd met de producenten van frisdranken en daarbij is suikertaks wel als optie voorbij gekomen’, vertelt een woordvoerder van VWS. Dat bleek uiteindelijk niet haalbaar. ‘De fabrikanten kwamen uiteindelijk met de toezegging om 30 procent suikerreductie door te voeren op frisdranken. In 2025 moet dat zijn gerealiseerd. Dat is een enorme extra inspanning. Die doelstelling is niet vrijblijvend en moet wel waargemaakt worden. Hij voegt daaraan toe: ‘Als de komende tijd blijkt dat de maatregelen te weinig effect hebben, dan moeten we opnieuw met elkaar om tafel en waar nodig iets extra’s inzetten.’

Bekijk hier de uitzending over de strijd tegen overgewicht.