Op 4 februari 2003 ontdekt de afdeling Milieu van de gemeente Den Haag dat een bedrijf op het bedrijventerrein Forepark dat brandblussers onderhoudt, zonder milieuvergunning werkt. Dat blijkt uit documenten die Pointer heeft opgevraagd. De firma krijgt een waarschuwing, maar krijgt ook de gelegenheid alsnog een vergunning aan te vragen. Het bedrijf doet dat en vermeldt dat het jaarlijks vijfduizend liter afvalwater wil lozen afkomstig van het omspoelen van schuimblussers.

Giftige PFOS

De onderneming krijgt de vergunning met daarin slechts enkele voorschriften: afvalwater moet naar het vuilwaterriool en het mag niet warmer zijn dan dertig graden. Over het giftige PFOS wordt niets vermeld, terwijl toen bij wetenschappers al bekend was dat dit in blusschuim zit en achterblijft in het milieu. PFOS valt onder de PFAS-familie, een verzamelnaam voor duizenden chemische stoffen, die worden gebruikt in make-up, zonnecrème, fastfoodverpakkingen en dus ook blusschuim. Omdat de stoffen moeilijk afbreekbaar en mogelijk schadelijk zijn, is PFOS sinds 2008 voor veel toepassingen verboden.

“Ik had in 2003 nog niet van PFAS gehoord, u wel?”, reageert de woordvoerder van het blusbedrijf retorisch. “Wellicht werkt u ook met allerlei stoffen waar u zich totaal niet bewust van bent. Zet u de vaatwasser wel eens aan, ’s avonds? Weet u wat u wegspoelt met een vaatwastablet?”

‘Vergissing’

Zo komen we in november 2020. Bij de voorbereiding voor baggerwerkzaamheden worden in de bodem van een sloot op het bedrijventerrein sterk verhoogde gehalten PFOS gemeten. De sloot staat in verbinding met water in de aangrenzende woonwijk, waar honden water uit drinken en waar mensen soms in zwemmen.

Op zoek naar de bron van de vervuiling, wil het Hoogheemraadschap Delfland weten of het misschien uit de regenwaterafvoeren komt die uitmonden in de sloot. Bij metingen in de regenafvoer van het blusbedrijf wordt veel PFOS gevonden. Maar de meetwaarden worden, volgens een verklaring van het Hoogheemraadschap, ten onrechte voor laag aangezien. Daardoor kan het Hoogheemraadschap de schuldige “niet met zekerheid” vaststellen.

Waarschuwing onnodig

In 2021 worden vervolgens ook in het water van de sloot naast het industrieterrein, die in verbinding staat met een woonwijk, verhoogde PFOS-concentraties gemeten. Maar het Hoogheemraadschap Delfland brengt de bewoners niet op de hoogte, omdat een waarschuwing volgens hen onnodig is. “Er ontstaat gevaar als je grote hoeveelheden water met PFAS binnenkrijgt of als je heel veel vis eet. Maar er geldt voor het water in een woonwijk een visverbod en bij het zwemmen krijg je ook niet hele grote hoeveelheden water naar binnen,” verklaart directeur Wendy Kooistra in de zomer van 2023.

Nadat Pointer in de zomer van 2023 over de hoge PFAS-meetgegevens publiceert, komen de autoriteiten toch in actie. De sloot wordt afgedamd en mensen krijgen het advies het oppervlaktewater niet te gebruiken voor de moestuin, er niet in te zwemmen en geen vis te eten uit de grachten in hun woonwijk. Een omwonende doet aangifte tegen een onbekende dader. Justitie stelt een onderzoek in.

Verkeerde aansluiting

Ondertussen brengt ook de Omgevingsdienst Haaglanden een bezoekje aan het bedrijf. De dienst, die milieuvergunningen verstrekt en er toezicht op houdt, stelt vast dat niet alleen de oefenruimte, maar ook de spoelbak voor oude brandblussers verkeerd is aangesloten. Namelijk op de regenwaterafvoer die direct naar de sloot gaat. “Men was op de hoogte van de verkeerde aansluiting. Willens en wetens heeft men ervoor gekozen om de aansluiting van de spoelbak op het regenwaterriool in stand te houden,” valt in het rapport te lezen.

Het bedrijf herkent zich daar niet in, zegt de woordvoerder. Hij onderstreept dat het bedrijf geen belang heeft bij instandhouding van de verkeerde aansluiting. “Wij hebben conform de vergunning gewerkt en mochten ook water afvoeren. We mogen gewoon lozen dus waarom zouden we dan een aansluiting maken die niet correct is? Op het moment dat die constatering vorig jaar is gedaan, is het per direct opgelost", aldus de woordvoerder. Het is onduidelijk waardoor er sindsdien nog steeds hoge PFOS-waarden in de sloot worden gemeten.

Geen vervolging

De officier van justitie komt na het politieonderzoek tot de conclusie dat het bedrijf onvoldoende blaam treft om vervolging in te stellen: “Hoewel de verkeerde aansluiting misschien eerder had kunnen worden ontdekt, is hun schuld daaraan niet zo zwaarwegend dat ze daarvoor alsnog strafrechtelijk moeten worden vervolgd”, aldus de officier.

De toestemming voor het lozen van afvalwater op het riool wordt ingetrokken, weet ze nog te melden.

Verouderde vergunning

De vraag blijft waarom sinds 2003 niets aan de vergunning wijzigde, terwijl de kennis over de schadelijkheid van PFAS in blusschuim toenam. Ook via de bedoelde route, het riool en de rioolwaterzuivering, komt PFAS in het milieu terecht. Want de rioolzuivering kan PFAS niet goed uit het afvalwater halen en loost het uiteindelijk ook op oppervlaktewater.

De woordvoerder van het blusbedrijf kan niet verklaren waarom het bedrijf nooit om een aanscherping van de vergunning heeft gevraagd. “Ik ben niet degene die dat soort dingen regelt.” De Omgevingsdienst Haaglanden, de toezichthouder op de vergunningen, geeft een beknopte verklaring. “In 2003 is een vergunning verleend voor het lozen op het vuilwaterriool conform de destijds geldende regelgeving,” mailt een woordvoerder. “Periodiek wordt beoordeeld of er aanleiding is om een vergunning te actualiseren. Deze periodieke toetsing heeft recentelijk geleid tot het onderzoeken en beoordelen van de noodzaak tot aanpassing van de betreffende vergunning.”

Daarnaast stelt de dienst dat "het bedrijf is gestopt met het reviseren en vullen van brandblussers zodat aanpassing van vergunningen aangaande PFAS niet meer aan de orde is."

‘Juridisch meer mogelijk’

Kamerlid Ines Kostić van de Partij voor de Dieren noemt de zaak “herkenbaar” wat betreft zwak toezicht. “We zien het ook bij grotere bedrijven. Onze omgevingsdiensten doen hun best, dat geloof ik zo, maar ze zijn te weinig uitgerust voor deze complexe problemen. Als je naar juristen luistert, dan is er meer mogelijk dan de overheid doet.”