Janssen schijnt met een zaklamp in een vleermuiskast aan een hoge houten paal. “Nou die is leeg. Misschien zit er wel een keer een beest in, maar alle kraamkolonies die in dat bos zaten, zitten nu niet in die kasten. Waar moeten die heen, naar die 15 centimeter brede boompjes? Zo werkt het gewoon niet. Maar dit is al meer dan anders gebeurt hè, bij de gemiddelde natuurcompensatie.”

Janssen, ecoloog en voorzitter van Stichting Ecologisch Vleermuis Onderzoek Nederland (SEVON) doelt op de nieuw aangelegde natuur die goed moet maken wat er in het naastgelegen Limburgse Sterrebos verdween na de kap van het bos begin dit jaar. We spreken hem voor ons onderzoek ‘Compensatienatuur’. Het Sterrebos moest plaatsmaken voor uitbreiding van autofabrikant VDL Nedcar in Born.

VDL Nedcar schakelde destijds René Janssen in als zelfstandig ecoloog. Hij vond uitzonderlijk veel vleermuissoorten in het Sterrebos, vooral in de holtes van de oude bomen. Het Sterrebos is niet te compenseren was zijn conclusie, maar de ecologische adviesbureaus die VDL Nedcar had ingehuurd keken daar anders tegenaan en plaatsten een grote hoeveelheid vleermuiskasten in de overgebleven bomen en aan losstaande palen.

Janssen: “Ze hebben heel veel verschillende vleermuiskasten geplaatst.” Maar, legt hij uit, de nestkasten aan palen missen de beschutting van de oude bomen. “Een boom heeft een heel ander microklimaat. En zeker in de zon kan zo’n kast best warm worden. Vleermuizen houden wel van warmte, maar niet van oververhitting en de hele dag in de zon staan.”

“Dit is een eikenlaantje.” Janssen doelt op de relatief jonge eikenbomen die in rijtjes zijn aangeplant. “Ieder jaar gaan daar bomen van dood en die moeten ze dan weer herplanten. Vergelijk deze smalle bomen met die bomen die daar gekapt zijn.” Hij wijst op de grote bomen in het kleine stukje Sterrebos dat de kap heeft overleefd. “En dat heet dan natuurcompensatie in Nederland. Dat is toch om te lachen?” Over de overlevingskansen van de jonge aanplant is Janssen niet heel positief: “Het gaat niet zo best. Het was een droog jaar.”

Iets verderop staat een rijtje hoge, oude bomen die door stalen kettingen overeind worden gehouden. Het zijn essen, populieren en oude eiken die verplaatst zijn uit het gekapte deel van het Sterrebos. Met stalen kettingen zijn de bomen met de grond verankerd. Janssen: “Het wortelstelsel is nog niet zo sterk. Anders waait hij gewoon om. Ik had gehoopt dat ze van die dikke eiken neergezet zouden hebben.” Waarom dat niet is gebeurd? “Omdat dat moeilijker is”, constateert Janssen droog.

‘Red het Sterrebos’

Het Sterrebos kwam begin dit jaar landelijk in het nieuws. Het oude bos, met eikenbomen tot zo’n 200 jaar oud, moest wijken voor de uitbreiding van autofabrikant VDL Nedcar in Born. Actievoerders uit het hele land bezetten eind januari meer dan een week lang de bomen, totdat zij door de politie eruit werden gehaald. Om herhaling te voorkomen werd vrijwel meteen de zaag in de bomen gezet.

Natuurcompensatieplan

Een bos als het Sterrebos mag niet zomaar worden gekapt. Alleen bij zwaarwegende belangen. De provincie Limburg, gevoelig voor het argument van behoud van banen bij VDL Nedcar, gaf een paar jaar geleden toestemming voor de uitbreiding op deze locatie plus een vergunning om het bos te kappen. Ook andere uitbreidingslocaties die het bos zouden sparen werden onderzocht, maar uiteindelijk werd gekozen voor deze locatie. De kap zou aanvankelijk pas plaatsvinden op voorwaarde dat VDL Nedcar eerst een nieuwe opdrachtgever zou vinden, om zeker te stellen dat de uitbreiding van de productiecapaciteit en de kap van het bos ook echt nodig was. Maar deze afspraak werd in de loop van de tijd losgelaten.

Als beschermde natuur verdwijnt voor bijvoorbeeld een bouwproject, dan moet de natuur, elders worden gecompenseerd. Het Sterrebos is dan wel geen beschermd natuurgebied, maar moet wel voldoen aan de provinciale compensatieregels voor ‘goud-groene’ natuur, wat inhoudt dat er twee keer zoveel hectare bos voor terug moet komen.

Het verdwijnen van een groot deel van het ruim 7 hectare grote bos en de beschermde dieren die er leven, moest volgens provinciale regels op andere locaties gecompenseerd worden door de aanplant van nieuwe bomen. Kunstmatige ingrepen als vleermuiskasten moeten de verschillende vleermuissoorten verleiden om in het gebied te blijven. Dat gebeurt deels op voormalige landbouwgrond direct grenzend aan het Sterrebos. De overige compensatiegebieden zijn nog niet bekend. “Er worden thans diverse locaties onderzocht binnen de gemeente Echt-Susteren voor de te realiseren 10 hectare”, laat de provincie Limburg weten.

VDL Nedcar investeerde veel in natuurcompensatiemaatregelen. In een open brief op hun website laat de autofabrikant weten veel meer te hebben gedaan dan de wettelijk verplichte compensatie. Een greep uit de maatregelen: 130 nieuwe vleermuiskasten, nieuwe dassenburchten, nieuw kruidenrijk grasland, nieuwe fruitbomen, nieuwe bijenkorven en meer dan twee keer zoveel bomenaanplant als het aantal gekapte bomen.

In beroep

Janssen: “Ik zeg niet dat ze niet hun best hebben gedaan. Integendeel. Alleen dat dit niet de manier is hoe je bos compenseert. Dit gaat de komende 50 jaar niet de insecten opleveren die in het bos zaten dat gekapt is. Dit gaat niet de holtes in bomen opleveren die wel in de bomen zaten waar de kraamkolonies van de vleermuizen in zaten.” Volgens Janssen is een bos sowieso lastig te vervangen: ”Zeker bosgebied dat echt oud bos is.”

Daarom vocht Janssen namens vleermuizenstichting SEVON het besluit van de Provinciale Staten voor de uitbreiding op deze locatie en de kap aan bij de Raad van State, de hoogste bestuursrechter in Nederland. Net als de Stichting De Groene Sporenwolf, een bewonersorganisatie uit Nieuwstadt, een dorp dat pal tegen de toekomstige uitbreiding van VDL Nedcar aanligt.

Slechts een kleine groene buffer en de meanderende Geleenbeek scheidt Nieuwstadt van de autofabriek. Aan de horizon zijn de overgebleven hoge bomen van het Sterrebos te zien. Op de voorgrond zijn graafmachines bezig om de grond bouwrijp te maken voor de uitbreiding van VDL Nedcar. “Wij vonden dat er ook op een andere manier uitgebreid had kunnen worden waarbij het Sterrebos ontzien was”, vertelt Dirkjan van der Hoven, secretaris bij de Stichting Groene Sporenwolf, een stichting die opkomt voor de natuur en de leefbaarheid van Nieuwstadt.

Schikking

Maar in de periode dat bezwaar gemaakt kon worden tegen de plannen, gingen alle alternatieve plannen waarbij het bos gespaard zou blijven van tafel. Echt inspraak in de provinciale plannen was er volgens Van der Hoven niet: “Het plan stond al van tevoren vast en daarom zijn we uiteindelijk in beroep gegaan.” Maar tot een uitspraak komt het uiteindelijk niet. Als tijdens de zitting duidelijk wordt dat SEVON en De Groene Sporenwolf kansloos zijn tegenover de goed voorbereide advocaten van de tegenpartij, besluiten beide stichtingen uiteindelijk tot een schikking. Maar niet voordat VDL Nedcar en de provincie over de brug komen met extra voorzieningen voor het dorp Nieuwstadt en meer natuurcompensatiemaatregelen.

De schikking werd niet door iedereen in dank afgenomen. Har Pluijmakers, initiator destijds van de actie ‘Red het Sterrebos’ had liever gezien dat de bezwaarmakers bij de rechter tot het gaatje waren gegaan. Pluijmakers: “Ik denk dat de kap voorkomen had kunnen worden als de procedure bij de Raad van State was doorgegaan. Dan had de rechter kunnen bepalen dat er niet gekapt had mogen worden, tenzij er een nieuwe opdrachtgever is.

Voor niets gekapt?

Pluijmakers is amateur-vogelaar en komt al zo’n 40 jaar in het bos. Hij loopt nog regelmatig een rondje met de hond in het deels gekapte Sterrebos. ‘Weemoedig’ wordt hij er telkens weer van. “Er is drie vijfde van gekapt hè?! Het is een uniek bos met een hoge biodiversiteit, eenentwintig soorten vogels, dassen, reeën, hermelijnen en vossen. En een enorme rijkdom aan insecten. We hadden zelfs een kleine blauwe reigerkolonie in het bos zitten en dat is nu allemaal verdwenen.”

Pluijmakers wijst op een heuveltje in het landschap waar een metalen ontluchtingspijp uitsteekt: “Dat is een kunstburcht, die hebben ze aangelegd voor de das. Dat is ook natuurcompensatie. Omdat de das in het bos zat, hebben ze een kunstburcht moeten aanleggen om de das een nieuwe woonplek te geven. Maar hij wordt niet belopen. Zoals het er nu naar uitziet is de das toch wel verstoord.”

Wat hem nog het meeste raakt is het gevoel dat het bos misschien wel voor niets is gekapt. Want tot op heden is er nog steeds geen opdrachtgever gevonden. “Dat is ontzettend wrang, dat ze het bos al gekapt hebben terwijl er misschien wel helemaal geen opdrachtgever komt. Autoproducent Rivian, waar ze mee in onderhandeling waren, heeft al twee keer afgezegd. Op dit moment blijft het stil rond die nieuwe opdrachtgevers en men is ook niet hoopvol dat er een nieuwe opdrachtgever komt. Maar ondertussen is het bos wel gekapt. Dat is heel zuur.”

Bekijk hier de uitzending Natuurcompensatie.